Focus op herkomst ‘onverwachte probleemstoffen’ die opduiken in waterkwaliteitsmetingen

Jan van Staalduinen

Regelmatig meten waterschappen in en rond glastuinbouwgebieden te hoge concentraties van gewasbeschermingsmiddelen die niet meer zijn toegelaten. Dat kan verschillende oorzaken hebben. Om de normoverschrijdingen gericht aan te kunnen pakken, moet eerst duidelijk worden waar de schoen wringt. CLM Onderzoek en Advies neemt in vier glastuinbouwgebieden zeven van deze ‘onverwachte probleemstoffen’ onder de loep om de onderste steen boven te krijgen.

Voor het onderzoek zijn in overleg met de sector en de waterschappen één herbicide (pendimethalin), twee fungiciden (carbendazim - tevens een metaboliet van thiofanaatmethyl - en bitertanol) en vier insecticiden (thiametoxam, permethrin, fipronil en imidacloprid) geselecteerd. Deze werkzame stoffen hebben geen toelating meer in de glastuinbouw, maar zorgen nog wel voor overschrijdingen in waterkwaliteitsmetingen. Om die reden worden ze aangeduid als onverwachte probleemstoffen.
Ook de onderzoekslocaties zijn met zorg gekozen. “Ze liggen in bestaande meetgebieden binnen het Westland, Lansingerland, Noord-Limburg en Drenthe”, meldt projectleider Peter Leendertse. “Ze zijn representatief voor de agrarische activiteiten, die variëren van uitsluitend glastuinbouw tot combinaties met akkerbouw en buitenteelten op verharde ondergrond. Een genuanceerde blik is echt van belang.”

Stofeigenschappen
Het doel van het eenjarige project is te achterhalen waar de normoverschrijdingen precies vandaan komen. Voor werkzame stoffen die vrij recent nog waren toegelaten, zoals imidacloprid, kan nalevering vanuit tuinbouwbedrijven via verborgen emissies (denk aan lek- of spoelwater) een verklaring zijn. Bij stoffen die al jaren in de ban zijn, ligt die mogelijke oorzaak minder voor de hand. “We nemen alle stoffen nauwgezet onder de loep”, licht Leendertse toe. “Van groot belang zijn uiteraard stofeigenschappen zoals oplosbaarheid, afbraaksnelheid en afbraakproducten, alsmede de historische verkoopgegevens van de onderhavige middelen. Daar moet je inzicht in hebben om de huidige en historische meetresultaten te kunnen duiden.”
Illegaal gebruik in de glastuinbouw wordt binnen dit project niet gezien als de belangrijkste oorzaak van overschrijdingen, benadrukt de projectleider. “Sommige middelen passen niet goed bij glastuinbouw. Mogelijk dat nalevering uit sediment, saneringen van tuinbouwgebieden, peilaanpassing of klimaatverandering een rol speelt.”

Afbraakproduct
Wat afbraak betreft stuitten de onderzoekers van CLM al vroeg in het project op een frappant fenomeen rond carbendazim. Dat fungicide werd tot 2007 veel toegepast in de bloembollenteelt en de glastuinbouw. De huidige normoverschrijdingen zijn vanuit dat perspectief niet te verklaren. Ook niet wanneer je rekening houdt met nalevering vanuit de bodem of slib. “Inmiddels weten we dat carbendazim een metaboliet of afbraakproduct is van thiofanaatmethyl, een werkzame stof die nog steeds is toegelaten”, zegt de senior adviseur. “Zolang thiofanaatmethyl door emissie vanuit agrarische bedrijven in het oppervlaktewater terecht komt en daar langzaam wordt afgebroken, zul je carbendazim blijven meten.”

Verstorende invloeden
Ook minder voor de hand liggende zaken kunnen van invloed zijn. Zo merkt de landbouw- en milieu-onderzoeker op dat imidacloprid (Admire) nu weliswaar niet meer is toegelaten als insecticide, maar nog wel als biocide in mierenlokdoosjes en in vlooienbanden voor katten en honden. Leendertse: “Van die laatste toepassingen zul je normaliter niet veel merken. Maar in plassen of meren waar frequent honden zwemmen, kan het wel degelijk invloed hebben. Van die stof weten we in elk geval dat er geen nalevering plaatsvindt vanuit sediment.”
Een bron van emissies die wel bekend is, maar niet scherp in beeld, is de illegale wietteelt. Daar werden en worden vooral insecticiden en acariciden gebruikt. Ook dat kan een verstorende factor zijn. Het eenjarige onderzoek is financieel mogelijk gemaakt door Stichting Kennis in Je Kas en het (Stowa) fonds ‘Stimuleringsbudget Emissiebeperking Glastuinbouw’ en loopt eind juni af. “Tegen die tijd verwacht en hoop ik ook meer te kunnen zeggen over concrete feiten en cijfers.”

Meer nieuws